Nasze pyszne jedzonko
18 lipca 2021
Zabawy na placu zabaw
28 lipca 2021

Metody aktywizujące jako narzędzie wspierające przygotowanie dzieci do nauki – metody zabawowe

   „Pracą dziecka jest zabawa.

                                           Dzieci uczą się poprzez wszystko, co robią”

                           – Carolyn Hooper

 

Metody aktywizujące jako narzędzie wspierające przygotowanie dzieci do nauki – metody zabawowe

 

      Do grupy niezwykle popularnych metod aktywizujących zalicza się wszystkie metody odwołujące się w swojej centralnej strukturze do zabawy jako naturalnej aktywności dziecka. Są one najczęściej obecne w środowiskach przedszkolnych, najbardziej uniwersalne i skuteczne dla wielowymiarowego rozwoju osobowości i umiejętności społecznych dziecka.

Zabawa staje się metodą pracy z dzieckiem, sposobem aktywizowania grupy oraz budowania atmosfery współdziałania. Wychowawcy mogą wykorzystywać twórcze zabawy w celu rozbudzania u dzieci zainteresowania przyszłą nauką, pokazując im, że zdobywanie wiadomości można polubić i może ono być bardzo atrakcyjnym zajęciem. 
W klasycznym podejściu do tego rodzaju metodyki źródłem inspiracji dla aktywności wychowanka jest zazwyczaj fabuła konkretnej zabawy, przepisy określonej gry lub absorbujące dyskusje opisywane zwykle jako burze mózgów. Rolę zabaw i gier dla wspomagania gotowości szkolnej dziecka bardzo trudno przecenić (w szczególności na płaszczyźnie rozwoju społecznego), bowiem ich stosowanie zarówno w przedszkolu, jak i w nauczaniu zintegrowanym ułatwia dzieciom wchodzenie w nową grupę, poznanie nowego środowiska, zapoznanie się z imionami i powierzchownymi cechami kolegów i koleżanek, z którymi rozpoczynają one naukę. I tak np. wykorzystanie zabawy pozwala wychowankom na rozluźnienie się, odprężenie czy też zniwelowanie potencjalnego napięcia psychicznego. Ułatwia również wdrażanie ich do nowych, podejmowanych na zajęciach tematów, oferując sposobność rozpoznania potrzeb, odczuć i oczekiwań innych członków grupy. Z kolei gry dydaktyczne polegają na prezentowaniu wychowankom pewnego zagadkowego, a przez to atrakcyjnego problemu, co naturalnie skłania ich do twórczego poszukiwania rozwiązań zgodnie z zaproponowanymi regułami.
O metodach zabawowych w perspektywie aktywizacji wychowanków w przedszkolu i szkole często pisze się w kontekście tzw. pedagogiki zabawy, którą uznaje się za samodzielną dyscyplinę naukową. Pedagogika zabawy tym różni się od tradycyjnych metod pracy z grupą, że w procesie komunikacji są wykorzystywane wszystkie istniejące środki wyrazu, poczynając od konwersacji, przez taniec i ruch (ekspresja ciała), zabawy z podziałem na role, malowanie, rysunek, śpiew, po wykorzystanie różnorodnych rekwizytów. Metody zabawowe w ujęciu pedagogiki zabawy wzbudzają wśród uczestników silne zaangażowanie emocjonalne, pobudzają do podejmowania twórczych i kreatywnych działań, inspirując do pełnego wykorzystywania swego potencjału.

Stosowanie metod z obszaru pedagogiki zabawy wiąże się z przestrzeganiem pewnych reguł. Najważniejsze z nich dotyczą tego, iż zabawy takie nie powinny stwarzać napięcia wywoływanego nadmierną rywalizacją. Nie mogą także w żaden sposób prowadzić do ośmieszenia uczestników.  Udział w takich zajęciach jest całkowicie dobrowolny. Ważną kwestią jest uruchomienie i wykorzystanie wszystkich poziomów komunikowania się pomiędzy uczestnikami zabawy (Zaorska, 2003, s. 19). Jednocześnie w pedagogice zabawy jest akcentowana rola prowadzącego i nauczyciela, czyli tzw. animatora.
Od nauczycieli oczekuje się właściwego poziomu empatii, wrażliwości i autentyczności, bez których trudno o budowę właściwej jakości relacji pomiędzy dziećmi (Rozner, 2000, s. 11–12).
W Polsce pedagogikę zabawy upowszechnił powstały na początku lat 90. ubiegłego wieku lubelski Klub Animatora Zabawy (KLANZA), założony z inicjatywy Z. Zaorskiej. Na podstawie filozofii i przesłania dotychczasowego światowego dorobku pedagogiki zabawy KLANZA wypracowała swój własny, unikatowy zestaw metod aktywizujących, zwany „metodą KLANZY”.

METODA KLANZY

Metoda ta w całości opiera się na przyjęciu założenia o holistycznej naturze człowieka, co oznacza, że człowiek nie może być zredukowany do jakichś swoich osobnych „części” czy „elementów”, ale praca z nim musi uwzględniać jego integralność i podmiotowość. U podstaw tej metody tkwi również przekonanie, że potencjał rozwojowy każdej osoby najpełniej realizuje się we współdziałaniu grupowym, a zatem w pozytywnych zadaniach i działaniach, w które angażują się wszyscy członkowie grupy (Zaorska, 2011, s. 40–41): 

  • nawiązanie odpowiedniego kontaktu animatora – nauczyciela z grupą dzieci oraz kształtowanie owocnych relacji w grupie,
  • dbałość o odpowiedni klimat otwartości, życzliwości, akceptacji i szacunku do każdego dziecka,
  • negocjowanie wspólnych reguł pracy i wdrażanie ich tylko wtedy, jeśli znajdują one akceptację całej grupy,
  • aranżowanie warunków, w których możliwe staje się uczenie się poprzez działanie, odkrywanie i przeżywanie,
  • zaplanowane i świadome wykorzystanie przestrzeni wraz z dbałością o estetyczne walory otoczenia, w którym prowadzone są zajęcia,
  • wykorzystanie ruchu, muzyki, elementów tańca oraz nietypowych, zaskakujących i inspirujących sytuacji w celu pobudzania energii bądź wyciszania emocji,
  • koncentracja i wrażliwość na przebieg całego procesu grupowego,
  • obecność procesu informacyjnego, w którym uczucia i emocje są komunikowane w sposób życzliwy i z okazaniem obopólnego szacunku, natomiast krytyka jest zastępowana spostrzeżeniami i refleksjami zachęcającymi do dokonywania zmian,
  • docenianie każdego wysiłku, wyrażanie wdzięczności,
  • zastosowanie zróżnicowanych, jednak prostych i łatwych do zdobycia środków, inspirujących angażowanie dzieci w twórcze działania. 

Założenia i filozofia opartej na pedagogice zabawy metody KLANZY niesie zatem szereg rozmaitych możliwości, związanych ze wsparciem dziecka, przygotowywanego do podjęcia nauki. Jeden z animatorów tej metody, Z. Hoffman, w taki sposób opisuje korzyści, jakie w szczególności mogą osiągnąć dzieci w wieku przedszkolnym (Hoffman, s. 1–5):

  • kreowanie pożądanego poziomu i jakości kontaktów w grupie – metoda KLANZY pozwala na stworzenie dzieciom warunków akceptacji i bezpieczeństwa, dzięki czemu uczą się one i rozwijają szybciej. Wzmacnianie umiejętności wchodzenia w relacje wydaje się kluczowym warunkiem owocnego poradzenia sobie z nowymi wyzwaniami szkoły. Stąd też wdrażanie metodyki z kręgu pedagogiki zabawy wydaje się szczególną i godną uwagi alternatywą dla współczesnych medialnych i wirtualnych rozrywek, w których wyrastają współczesne dzieci. Z jednej strony są one pewnym zagrożeniem dla budowania umiejętności społecznych dziecka, dlatego też stosowanie metody KLANZY w przedszkolu może okazać się bardzo owocne w kontekście niwelowania różnych trudności i deficytów społecznych dzieci;
  • nauka reguł współżycia w grupie – metoda KLANZY oferuje szereg okazji, aby już od najmłodszych lat wprowadzać dzieci w obszar zasad współpracy grupowej poprzez uczenie w przyjazny sposób, iż w relacjach grupowych zawsze istnieją pewne granice;
  • korzyści wynikające z kreatywnych sposobów wykorzystania przestrzeni poprzez dobór odpowiednich barw i aranżacji wnętrza sali przedszkolnej – metoda KLANZY uświadamia konieczność wzięcia pod uwagę praw dziecka do zaaranżowania wnętrza zgodnie z rytmem własnej aktywności i różnymi jej propozycjami, dzięki czemu wzmacnia jego inicjatywę i daje mu poczucie sprawczości;  
  • uogólnione korzyści wynikające z różnych propozycji aktywizowania wychowanków – są to nie tylko zabawy dla samej zabawy, ale również coś więcej niż pomysł na spędzenie wolnego czasu. Dużą rolę odgrywa społeczna funkcja zabaw, w których dzieci wchodzą w role społeczne, naśladują obserwowanych przez siebie dorosłych i uczą się w ten sposób ich ról. 

O metodzie KLANZY nie bez powodu pisze się często jako o sprawdzonym i skutecznym sposobie pracy nauczyciela z grupą, który istotnie wspiera procesy edukacyjne. Umożliwia wychowawcom świadome kierowanie rozwojem dziecka oraz ujawnianie i efektywne wspomaganie tych płaszczyzn rozwojowych, w których pojawiają się potencjalne braki i deficyty.

METODA DRAMY                                                                 

 Drama opiera się bowiem na spontanicznej i spójnej z naturą człowieka skłonności do naśladownictwa, zabawy i ekspresyjnego odgrywania fikcyjnych ról. K. Pankowska definiuje dramę jako metodę dydaktyczno-wychowawczą, w której wiedza o świecie jest angażowana w działanie, w efekcie czego powstaje jej nowa jakość, opierająca się na wykorzystaniu wyobraźni, zmysłów, intuicji i emocji (Pankowska, 2013, s. 21).
Jako metoda aktywizująca drama całkowicie wpisuje się w postulat nowej humanistycznej koncepcji edukacji, w której dzieci powinny przede wszystkim nabierać umiejętności rozwiązywania problemów i konstruktywnego zachowywania się w rozmaitych sytuacjach życiowych, co sprzyja rozwojowi ich umiejętności i łatwiejszemu zdobywaniu nowej wiedzy. Drama pozwala bowiem na sugestywne skonfrontowanie uczestników zajęć z pewnym wyobrażonym lub zaczerpniętym z różnych narracji konfliktem bądź problemem, dzięki czemu wychowankowie mogą poszerzyć swoją wiedzę o różnych sytuacjach, skutkach zachowań swoich i innych ludzi oraz poszukiwać własnych wyborów i rozwiązań. Stosowanie tej metody może istotnie przyspieszać poznawcze, emocjonalne i społeczne dojrzewanie wychowanków (Way, 1997, s. 15).

Nauczyciel pełni tutaj funkcję moderatora – czuwa nad przebiegiem zajęć i kieruje odpowiednim przygotowaniem uczniów do wejścia w ostatnie, kluczowe ogniwo procesu dramowego, jakim jest uogólnienie zebranych doświadczeń i refleksji w dyskusji.     
Zastosowanie elementów dramy w zajęciach z dziećmi oprócz tego, że przynosi ogólny aktywizujący efekt odnoszący się do rozwoju wyobraźni, twórczości, inteligencji emocjonalnej czy empatii oraz daje nauczycielowi możliwość dostrzeżenia różnych, nie zawsze jawnych zdolności i umiejętności dzieci, może okazać się niezwykle pomocne we wzbogacaniu przez dzieci słownictwa i usprawnianiu komunikacji językowej, co jest niezwykle istotne w kontekście przygotowania dziecka do podjęcia nauki. Zajęcia dramowe kształcą język mówiony wychowanków, dając im okazję do ćwiczenia różnych form wypowiedzi, takich jak opis przeżyć wewnętrznych, dyskusja.

Drama bywa często zaliczana do grupy metod aktywizujących z kręgu pedagogiki zabawy. Jest to dość niekonwencjonalny sposób pracy z dziećmi, gdzie mają one wraz z nauczycielem okazję do wchodzenia w specyficzne role, które umożliwiają kreowanie rzeczywistości poprzez improwizację.